Nokturno

»NOKTURNO«, četvrti od šest Krležinih poetskih tekstova u zbirci Simfonije (Zagreb 1933). Izvorno je objavljen u zbirci Tri simfonije (Zagreb 1917) pod naslovom Noć. Po obliku je srodan ostalim simfonijama: ovećega je opsega, razdijeljen je među mnoštvom glasova koji nisu uvijek ljudski, pisan je rimovanim slobodnim stihom, a pretežno je lirskoga ugođaja. Tema mu je noć u gradskom ambijentu, po čemu se može smatrati pandanom Podnevnoj simfoniji i nastavkom Sutona. Na te dvije simfonije podsjeća i po karakterizaciji i grupiranju govornih subjekata: u prvom dijelu dominiraju glasovi stvari, atmosferskih pojava i sadržaja krajolika, a u drugome riječ preuzimlju ljudski subjekti. I ovdje, slično kao u Sutonu ljudski glasovi unose temu patnje, nesreće, »Boli«. U replikama neantropomorfnih govornika, međutim, slika noći i njezina simbolika ostaje promjenljiva i otvorena. U cjelini je noć Nokturna višeznačnija nego podne i suton iz druge odn. treće simfonije. Noćno se doba na više mjesta u simfoniji karakterizira kao stanje svijeta bez jasnoga značenja (»U noći plešu simboli, / i neki žalosni bog po crvenoj ploči / znamenja zvijezdama piše«) i kao okvir različitih raspoloženja: osim za nemir i tragičnu samospoznaju iskorijenjenih ljudi (kavanskih gostiju, boema, samotnika, kriminalaca), u njoj ima prostora i povoda za »Strah« i »Sjetu« stvari, za zanos »čovjeka na globusu«, za »zeleni očaj« noćnoga zvona. Zanimljiva je i »arhitektura noći« opjevane u Nokturnu: iako se pruža od sitnih zemaljskih stvari do zvijezda, ona se doimlje intimno, svi su njezini sadržaji jedni s drugima povezani i prepleteni, »skele crne novogradnje« pružaju se »u Beskraj«, »čovjek sa globusa« baca se »naglavce« u »zvjezdane rijeke«, »ruda Velikih Kola« zabola su se »u goru«. Taj osjećaj prisnosti svega sa svime vjerojatno izvire iz Krležina vitalističkoga monizma: poricanje daljine i udaljenosti metafora je ideje o supstancijalnoj srodnosti svih stvari.