Marginalija uz slike Petra Dobrovića

»MARGINALIJA UZ SLIKE PETRA DOBROVIĆA«, esej izvorno objavljen u Savremeniku, 1921, 4, zatim uvršten u knjigu Eseji. Knjiga prva (Zagreb 1932) te u knjigu Eseji III (Zagreb 1963). Jedan je od najopsežnijih Krležinih eseja o likovnoumjetničkim temama. Osim pozitivnih sudova o slikama P. Dobrovića sadržava bogate ekskurze o problemima umjetničkoga stvaranja i o razvojnim putovima moderne umjetnosti, svjetske i hrvatske. U esej je K. od 1932. uvrstio i dijelove članka Grafička izložba 8. III-20. III. 1926.

Slikar Dobrović privukao je Krležu - prividno paradoksalno - svojim konzervativizmom i mimetičkom poetikom (»Dobrović je ostao u sjeni klasicizma i nije se iz nje maknuo«). Podlogu za pozitivno vrednovanje Dobrovićevih slika tvore opsežna razmatranja o dominaciji antiklasicističkih tendencija u modernoj umjetnosti, koje K. na početku eseja obuhvaća kategorijom »faustovskoga«. Kompleks faustovske neutažive čežnje za Krležu je ishodište svih važnijih pokreta u modernoj europskoj umjetnosti: »To je (...) ona ista bolesna nostalgija, koja danas i kubiste i futuriste i dadaiste i totaliste i imaginiste i ekspresioniste i puriste kao bolesno iverje baca u olujama iz trepetljivih apstrakcija u euklidovsku masivnost, iz muzikalnosti u ludilo«. Po Krležinoj je ocjeni takav tip umjetničke inspiracije prisutan i u domaćoj likovnoj umjetnosti, posebno u opusu Do-brovićeva antipoda Lj. Babića. Činjenica da K. u alternativi između »faustovske« umjetnosti i simplicizma P. Dobrovića bira ovo drugo, može se u prvi čas učiniti neočekivana, jer ranih 20-ih godina i u njegovu vlastitom književnom stvaralaštvu (npr. u drami Golgota), još uvijek jasno prevlađuju »faustovske« crte. S druge se pak strane iz eseja nazire da je K. uočio širu pojavu retrogradnih tendencija koje su se u europskoj umjetnosti, najčešće pod imenom neoklasicizma, počele afirmirati nakon I. svj. rata. U tom smislu esej o Dobroviću može se shvatiti i kao jedna od najranijih najava Krležina vlastitoga povratka predmodernističkim poetikama, koji je započeo u drugoj polovici 20-ih godina.