Tumač imena i pojmova o kojima se u ovoj knjizi govori

»TUMAČ IMENA I POJMOVA O KOJIMA SE U OVOJ KNJIZI GOVORI«, objavljen je u knjizi Evropa danas (Zagreb 1935). Većina enciklopedijskih natuknica iz toga Tumača objavljena je kao poseban prilog u časopisu Danas (1934) pod nazivom Indeks. Registar i tumač imena, knjiga, događaja, pojava i pojmova pomenutih u prvoj knjizi. Priloge za taj Indeks pisali su Krleža i Ristić, te Masleša i Bogdanović; ukupno je na trideset stranica objavljeno 900 jedinica, a kako nema potpisa kolektivno je djelo. Da časopis nije zabranjen vjerojatno bi Indeks bio vrlo opsežan, kvantitativno i kvalitativno, a što je vidljivo i iz Krležinih planova u vezi sa časopisom. Stoga bi dakle u zamisli te male enciklopedije trebalo vidjeti prve klice Krležina enciklopedijskoga zanimanja, koje će poslije definitivno sazreti i uroditi osnutkom Leksikografskog zavoda 1950. Iako je Indeks kolektivno djelo, prema ekspertizi D. Kapetanića i M. Lončara, usporedbama Indeksa i Krležine knjige Evropa danas i Ristićeve Književne politike, te tekstualnim analizama (idejnim, tematskim, stilskim, jezičnim) ustvrdilo se da je K. dao najveći broj duljih natuknica povijesnoga, političkoga, umjetničkoga i filozofskog područja, ukupno 83, prema M. Lončaru (Dodatak pretisku časopisa Danas, Zagreb 1972). Usporedi li se Indeks iz Danasa i Tumač iz knjige Evropa danas, u kojoj ima ukupno 76 natuknica, vidi se da su za knjigu pridodane i obrađene natuknice kojih u Indeksu nema (npr. Boulanger, Daumier Honore, Freud Sigismund, Kraus Karl, Materijalizam, Schopenhauer Arthur, Valéry Paul Ambroise, Valmy);riječ je uglavnom o duljim natuknicama u kojima K., pored tumačenja određenoga pojma, imena, djela, zauzima i kritički stav pa otkriva i svoju umjetničku, estetičku, ideologijsku poziciju. Tako Tumač postaje neka vrsta ekspozitornih tekstova ove knjige, odn. tadašnje njegove stvaralačke faze. S tim u vezi može se govoriti o dvjema vrstama natuknica: jedne su uglavnom rječničke naravi te daju najosnovniju informaciju, kraće su i najčešće objektivno prikazane, premda i tu ponekad zaiskri poznata Krležina kritičnost, druge su dulje i enciklopedijsko-leksikonske su naravi, s izrazitim Krležinim kritičkim rakursom. Te su vrste natuknica dakako najeksplicitnije jer esejističko-teorijskim diskursom problematiziraju različita područja od pojmova i termina normativne poetike (Ekspresionizam), sociološko-kulturnih i umjetničkih fenomena (Kič), filozofijske znanosti (Schopenhauer), likovne umjetnosti (H. Daumier), pjesništva (Valéry), do marksizma (Materijalizam), psihoanalize (Freud), ili pak vojno-ratne problematike (Valmy). Sve nam te natuknice ujedno naznačuju i duhovnu klimu vremena i u tom su smislu pravi kontekst knjige, tj. u njoj obrađivane problematike.